Posterunkowy Policji Województwa Śląskiego Wiktor Szwagiel 1898-1939

Wiktor Szwagiel urodził się 27 lutego 1898 roku w Lesku na Podkarpaciu. Swoją młodość oprócz nauki w szkole powszechnej poświęcił działalności Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” (gniazdo w Lesku). Jego rodzice (Michał Szwagiel i Waleria z domu Słotwińska), jak i wspomniana organizacja ukształtowali w nim poczucie miłości do Polski, którą znał tylko z opowiadań. W momencie wybuchu I wojny światowej chciał dołączyć do Legionów Polskich sformowanych przy Armii Austro-Węgier. Niestety wówczas ze względu na młody wiek i mizerne zdrowie nie było mu dane walczyć o Ojczyznę. Po uzyskaniu pełnoletności został powołany do wojsk austro-węgierskich i skierowany na front włoski aż do zakończenia działań wojennych.

Wiktor Szwagiel z Żoną Marią oraz dziećmi, Wandą i Kazimierzem

Wiktor Szwagiel (z lewej) wraz z kolegami ze służby w ogrodzie piekarskiego komisariatu

Po powrocie z wojny wstąpił w szeregi miejscowej milicji, a następnie do żandarmerii, z którymi bronił Leska przed atakami ukraińskich bojówek od grudnia 1918 do września 1919 roku. Po unormowaniu sytuacji został ponownie powołany do Wojska Polskiego, gdzie służył w jednostkach kwatermistrzowskich. Na swoją prośbę został przeniesiony do Żandarmerii Wojskowej w Krakowie, a następnie w Rzeszowie. W okresie służby w tych jednostkach brał udział w wojnie polsko-bolszewickiej, za którą został odznaczony m.in. Krzyżem Walecznych. W 1922 roku po powrocie do swojego rodzinnego Leska pracował w wyuczonym zawodzie kowala. Po dwóch latach, szukając najprawdopodobniej lepszego życia dla siebie i rodziny, zgłosił się do służby w Policji Województwa Śląskiego, do której został przyjęty 16 sierpnia 1924 roku. Przez cały okres służby był wzorowym funkcjonariuszem. Począwszy od 1924 roku, do sierpnia 1939 pełnił służbę w Komisariacie Szarlej, przemianowanym po połączeniu gmin Szarlej i Piekary Wielkie na Komisariat Piekary Śląskie.

Miejsce zamachu na Wiktora Szwagla

Trumna ze zwłokami Wiktora Szwagla

W sierpniu 1939 roku polski wywiad wojskowy oraz Policja Województwa Śląskiego rozpracowały siatkę niemieckiej dywersji Freikorps przygotowywanej do działań wojennych na terenie Śląska. W dniu jej rozbicia, 14 sierpnia, Wiktor Szwagiel otrzymał rozkaz przechwycenia jednego z głównych podejrzanych z Piekar Śląskich – Marcina Adamczyka zatrzymanego na przejściu granicznym Szarlej Wschód (obecnie ulica Stara, na połączeniu z ulicą Witczaka w Bytomiu). Po przechwyceniu aresztanta skierował się wraz z nim w stronę piekarskiego komisariatu (gmach przy ulicy Bytomskiej 88, odległość ok. 2,5 km). Na wysokości bramy wjazdowej do Szpitala Spółki Brackiej (dziś Szpital Chirurgii Urazowej im. J. Daaba), prowadząc podejrzanego, Wiktor Szwagiel nieświadomie minął uzbrojonych wspólników aresztanta, którzy na wieść o policyjnej łapance próbowali przebić się do niemieckiego Bytomia. Wykorzystując zaistniałą sytuację, członkowie Freikorpsu Paweł Kaleta oraz Bernardy Celary postanowili uwolnić wspólnika. Po wyminięciu funkcjonariusza Kaleta wyciągnął broń i czterokrotnie oddał strzał w plecy Wiktora Szwagla. Po tym ataku dywersanci rozbiegli się w różnych kierunkach. Celary oraz Adamczyk najprawdopodobniej zbiegli do Niemiec przez „zieloną granicę”. Morderca ukrył się na szarlejskim folwarku, gdzie kilka godzin później został wykryty i aresztowany przez funkcjonariusza policji Stanisława Zytę z piekarskiego komisariatu. Wiktor Szwagiel zginął na miejscu, pozostawiając dwójkę dzieci Wandę i Kazimierza oraz żonę Marię. Jego pogrzeb zaplanowany na 17 sierpnia przerodził się w olbrzymią manifestację patriotyczną, na którą przybyli goście z terenu całego kraju.

Pogrzeb Wiktora Szwagla

Pogrzeb Wiktora Szwagla

Śmierć Wiktora Szwagla została wykorzystana przez niemiecką machinę propagandową, która z mordercy i jego rodziny chciała uczynić męczenników wbrew wszelkim faktom. Informacje o zabójstwie Szwagla obiegły cały ówczesny świat, docierając m.in. do amerykańskiego Teksasu. Wiktor Szwagiel w dniu pogrzebu został pośmiertnie odznaczony przez wojewodę śląskiego dr. Michała Grażyńskiego Brązowym Krzyżem Zasługi.

Odznaczenia: Krzyż Walecznych, Brązowy Krzyż Zasługi, Medal pamiątkowy za Wojnę 1918-1921, Medal 10-lecia Odzyskania Niepodległości, Brązowy Medal za Długoletnią Służbę.

Wiktor Szwagiel spoczywał na szarlejskim cmentarzu do lat 70. Po śmierci jego żony został ekshumowany i przeniesiony do wspólnego grobu znajdującego się w rodzinnym Lesku.

23 listopada 2019 roku w gmachu Komendy Miejskiej Policji w Piekarach Śląskich odsłonięto tablicę pamiątkową poświęconą Wiktorowi Szwaglowi. Uroczystości towarzyszyła premiera książki “Wspomnienie Wiktora Szwagla i historia piekarskiej Policji” autorstwa Dariusza Dobrzańskiego i Leszka Bensza.

Książka dostępna w wersji cyfrowej.

Fotografie: Narodowe Archiwum Cyfrowe oraz archiwum własne.