Najstarsza linia tramwajowa na Górnym Śląsku

Najstarsza linia tramwajowa na Górnym Śląsku – historia

W drugiej połowie XIX w. Górny Śląsk przechodził okres wzmożonej industrializacji, co wiązało się z gwałtownym wzrostem liczby mieszkańców miast, w tym szczególnie pobliskiego Bytomia, jak i samych Piekar. To z kolei spowodowało zapotrzebowanie na szybkie przemieszczanie się ludzi. Rozwiązaniem był błyskawiczny rozrost sieci kolejowej, jak i budowa bardziej dostosowanej do warunków miejskich trakcji tramwajowej. Piekary uzyskały pierwsze połączenie tramwajowe w dniu 25 kwietnia 1894 r. po wcześniejszym wydaniu przez prezydenta rejencji opolskiej koncesji na budowę linii Gliwice-Piekary (31 maja 1893 r.). Była to jedna z pierwszych linii tramwajowych na Górnym Śląsku, wybudowana przez berlińską firmę Internationale Eisenbahnbau-Gesellschaft Th. Schmidt. Początkowo miała długość 6 km i prowadziła z Bytomia poprzez Rozbark i Szarlej do samych Piekar. Kończyła się w okolicy dzisiejszej piekarskiej Bazyliki, u stóp Kalwarii, gdzie wybudowano mijankę. Początkowo trakcja była parowa i wąskotorowa, a później elektryczna o normalnym rozstawie szyn (od 1899 r.). Ówczesne pociągi tramwajowe składały się z nietypowej lokomotywy parowej oraz doczepianych do niej wagonów. Na terenie niezamieszkałym osiągano szybkość 22km/h, a w terenie zabudowanym zwalniano do 12km/h. Przystanki tramwajowe były rozmieszczone na trasie co kilometr. Bilety jednorazowe sprzedawali konduktorzy w tramwajowych wagonach. Górnośląskimi liniami tramwajowymi zarządzało przedsiębiorstwo Schlesische Kleinbahn A.G. Tramwaje kursowały mniej więcej co 20 min. Były doskonałym i bardzo lubianym miejskim środkiem transportu. W listopadzie i grudniu 1894 r.  linia została wydłużona do Chorzowa, Zabrza i Gliwic. Po owej rozbudowie jej długość z dworca w Gliwicach do samych Piekar wynosiła ponad 33 km. Na początku XX w. możliwy był również kurs z Piekar do samych Katowic.

W latach 1898-1900 planowano wydłużenie linii aż do Świerklańca, ale nigdy do tego nie doszło.

Sytuacja znacznie skomplikowała się w 1922 r., gdy w efekcie nowego układu granic Piekary i Chorzów znalazły się po polskiej stronie, a Bytom pozostał po niemieckiej. Tramwaje kursujące z Piekar do Chorzowa i Katowic przejeżdżały przez granicę na przejściu granicznym Stare Góreczko na Rozbarku      (w okolicy dzisiejszego hotelu „Rezydencja”), a następnie wraz z pasażerami zaplombowane przejeżdżały przez Bytom do kolejnego bytomskiego przejścia granicznego prowadzącego        w stronę Chorzowa, położonego przy ul. Łagiewnickiej.  W Bytomiu nie wolno było wysiadać z wagonów. To powodowało znaczne utrudnienia, więc tramwaje jeździły rzadziej, a liczba korzystających z nich osób znacznie zmalała. Taka sytuacja trwała do 1937 r., gdy wygasła konwencja podpisana w 1922 r. W Genewie, a dotycząca stosunków narodowościowych na Górnym Śląsku. Od tego momentu tramwajowe kursy transgraniczne stały się niemożliwe. Z tego powodu w 1938 r. po polskiej stronie rozebrano odcinek torów prowadzący od niemieckiej granicy poprzez Szarlej do Bazyliki.

Podczas II wojny światowej, gdy cały Górny Śląsk znalazł się w granicach państwa niemieckiego, linie tramwajowe przeżyły swój renesans. Krótko po zakończeniu wojny, w 1949 r. na starym torowisku  z Bytomia poprzez Szarlej do Piekar postawiono nowy tor.  Przez wiele lat na tej trasie kursował tramwaj nr 8, który z Piekar poprzez Szarlej, Bytom i od początku lat 50-tych przez Brzeziny Śląskie docierał aż do Dąbrówki Wielkiej. Były to wagony typu N.  W latach 70-tych zarządzana przez WPK przestarzała linia robiła się coraz mniej rentowna. Stale spadała liczba pasażerów. W 1979 r. zlikwidowano odcinek Piekary Śląskie-Szarlej, a w następnych latach kolejne odcinki.  Jako ostatnia w 2006 r. została zlikwidowana linia na odcinku Bytom-Brzeziny Śląskie-Dąbrówka Wielka, którą obsługiwały wagony typu 105N. Stare torowiska są do dzisiaj widoczne w terenie, choć szyny i podkłady zostały zdemontowane.

ZDJĘCIA PODPISY

Piekary Śląskie – Kościół NP Marii i ul. Mariackiej (obecnie ulica Bytomska);

Źródło: Piekary Śląskie na starej pocztówce…, Piekary Śląskie 2005

Piekary Śląskie – Obecna ulica Bytomska na wysokości bramy głównej do Kalwarii; Źródło: www.piekarskiwerk.pl

Końcowy przystanek przy Piekarskiej Bazylice (1964 r.); Źródło: Encyklopedia Piekar Śląskich…, Katowice 2011

BIBLIOGRAFIA

Encyklopedia Piekar Śląskich: Brzeziny Śląskie, Brzozowice,

Dąbrówka Wielka, Kamień, Kozłowa Góra, Piekary

(Niemieckie, Wielkie, Śląskie), Szarlej

red. Grzegorz Grzegorek, Katowice 2011.

Tramwaje, piękna karta historii Piekar Śląskich

[www.piekarskiwerk.pl].

źródła ilustracji

Encyklopedia Piekar Śląskich …,

red. Grzegorz Grzegorek, Katowice 2011.

Piekary Śląskie na starej pocztówce on the old

postcard auf der alten Ansichtskarte

inspiracja wydawnicza Elżbieta Kozak, Antoni Bochen

Urząd Miasta Piekary Śląskie 2005

Tramwaje, piękna karta historii Piekar Śląskich

[www.piekarskiwerk.pl].

opracowanie merytoryczne

Dariusz Pietrucha